Interview met opleider Marc Daemen over de GGZ WNB Academie

In dit artikel bespreekt Marc Daemen, klinisch psycholoog en opleider bij GGZ WNB, zijn passie voor groepstherapie en vertelt hij meer over de GGZ WNB Academie die hij leidt. Een interview:

Marc Daemen is woonachtig in Antwerpen maar studeerde psychologie in Gent. ‘Ik kreeg van een leraar een boekje over psychologie.’ Dat boeide hem zo dat hij andere opties (‘ik had ook journalist kunnen worden’) overboord zette. Een opleiding waarmee in Vlaanderen in die tijd, de jaren tachtig, ‘geen droog brood viel te verdienen’, bekent Daemen eerlijk. Omdat hij niks voelde voor de dienstplicht die op hem wachtte besloot hij tot vervangende burgerdienst en kon zo ook meteen de nodige werkervaring opdoen. Zijn stek: de psychiatrische afdeling van het Stuivenberg, een algemeen ziekenhuis in Antwerpen. Op de gesloten afdeling voor mannen. Waar de jonge psycholoog al snel leerde dat pillen en praten best samengaan. Waar hij kennismaakte met groepstherapie en hoe mensen elkaar op die manier konden helpen. ‘Daar heb ik veel van opgestoken.’

Na die boeiende en leerzame periode had Vlaanderen hem nog niks te bieden anders dan onbetaalde werkervaringsplekken. Daar voelde Daemen niks voor. Een tip om zich eens in Nederland te oriënteren bij psychotherapeutisch centrum De Viersprong in Halsteren greep hij met beide handen aan. Assistent-psychotherapeut was hij daar. Betaald. Hij leerde ook hier veel, zeker van Piet Jongerius, de bevlogen aanjager van de groepstherapie. Na dat jaar liet Nederland hem niet meer los. ‘Meer carrièrekansen, minder hiërarchisch’ vat hij samen. Eindhoven volgde. Erna Tilburg, het algemeen psychiatrisch ziekenhuis Jan Wier. Hij ging er weg toen dat fuseerde met het Riagg. Alles wat hij voor z’n gevoel met cliënten in groepstherapie had opgebouwd op een verblijfsafdeling verviel. De aanpak van het Riagg kreeg de boventoon in de nieuwe organisatie: ambulant werken.

Uiteindelijk ging hij voor het Riagg in West-Brabant werken om weer met een fusie te maken te krijgen: psychiatrisch ziekenhuis Vrederust, Riagg en RIBW (regionale instelling beschermd wonen) werden samen GGZ WNB. Hij kreeg een nieuwe uitdaging in het regionaal diagnostisch centrum, zeg maar de voordeur van de nieuwe instelling GGZ WNB. Een goede intake, een juiste diagnose, een gepaste behandeling. Veel werk en vaak aanleiding voor de nodige discussie tussen vakgenoten om het goed te doen. ‘Tegenwoordig is de globale diagnostiek aan de voordeur ondergebracht bij zes regioteams. Indien een uitgebreid psychodiagnostisch onderzoek nodig is nemen we daar de tijd voor in een gespecialiseerd team.’ Een noodzakelijk stap, zegt Daemen. ‘De ggz heeft zich vastgereden. Zorgverzekeraars zeggen minder en minder terwijl de vraag vanuit de maatschappij om behandeling groter en groter wordt.’ Zo doorgaan bood geen uitweg. ‘Daarom hebben we een stap naar voren gezet, we komen dichter bij de mensen en zijn meer gaan samenwerken met andere zorgaanbieders.’ Wat hem betreft zou in die nieuwe aanpak groepstherapie een belangrijke rol moeten spelen. ‘Het werkt even goed als individuele behandeling, dat heeft onderzoek inmiddels ruim bewezen. Ik heb zelden mensen gehoord die achteraf zeiden dat het niet heeft gewerkt. Wel die aanboden er reclame voor te maken.’ Werken met groepen biedt als voordeel dat veel meer mensen aan bod kunnen komen voor therapie. Een belangrijke plus met het oog op de lange wachtlijsten!

Groepstherapie
Groepstherapie is de rode draad in het werk van Marc Daemen, vanaf het allereerste moment in dat Antwerpse ziekenhuis op die afdeling met lastige, vaak agressieve mannen. Maar misschien is de kiem zelfs al eerder gelegd denkt hij. ‘Als jongetje van negen zat ik al op scouting.’ Hij deed dat vele jaren en was zelfs scoutingleider. ‘Daarom: het moest altijd iets met een groep zijn’, zegt hij er lachend over.

Na zijn eerste kennismaking in Antwerpen met het werken met groepen, leerde hij vervolgens van Piet Jongerius op de Viersprong dat je als therapeut de groep het werk moet laten doen, vertelt hij. ‘Als je moe uit zo’n sessie komt heb je het niet goed gedaan’, kreeg Daemen van deze vakman te horen. Inmiddels leert hij als opleider met zijn ruime ervaring anderen het vak van groepstherapeut. In de opleiding worden af en toe video-opnames ingezet om het werk te evalueren. ‘Je ziet soms dat iemand in opleiding de aandacht te veel naar zich zelf toehaalt. Je moet als therapeut een soort van quizmaster zijn. Je zet jezelf wat meer in de coulissen om de deelnemers te laten schitteren. Om af en toe eventjes op de voorgrond te treden op het goede moment, als de groep dat nodig heeft.’ Toch kent elke therapeut dat moment: bij aanvang kijkt iedereen naar hem of haar. Zo van: die weet het. ‘Na de introductie zeg ik: nu is het aan jullie en ik laat mijn blik over de groep dwalen. Als ze geen anker hebben gaan ze praten.’ 

Een ervaring die Daemen niet alleen heeft met cliënten maar ook met collega’s in opleiding. Want bij dat traject hoort groepstherapie om zelf te ervaren hoe dat werkt. Om zo als therapeut beter werk te kunnen leveren, als professional en als mens te groeien. ‘We zijn allemaal mensen, we hebben allemaal blinde vlekken.’

Tijdens corona verkende Daemen nieuwe wegen in de groepstherapie. Via online sessies. Voor een leertherapiegroep voor professionals die hij op die manier begon meldden zich deelnemers uit het hele land. ‘Je kunt veel breder rekruteren, er doen mensen mee vanuit Groningen tot in de Achterhoek. De groep loopt als een trein.’ In een verslag over zijn eerste ervaringen typeerde hij de online bijeenkomsten zo: ‘Het is een koude winteravond in januari en we zitten allemaal thuis achter onze laptop voor een eerste sessie online groepsleertherapie. Ieder in de eigen veilige bubbel en toch wonderlijk met elkaar verbonden via het internet.’ Bijna drie jaar verder is hij nog steeds enthousiast: ‘Mijn verwachting is dat online groepsleertherapie een vaste plek zal krijgen in ons opleidingsaanbod als een van de vele innovaties die de coronapandemie heeft opgeleverd.’

In onlinetherapie ziet Daemen ook een goede manier om de uitdaging aan te gaan die de zorgverzekeraars bij de sector hebben gelegd. Ze hebben als visie meer online en meer groepstherapie. ‘Online groepstherapie is een combinatie van beiden.’

Het klavertje vier van de GGZ WNB Academie
Veel van wat Marc Daemen tot nu toe binnen de ggz deed, komt voor zijn gevoel samen in de GGZ WNB Academie. Hij is de primus inter pares, de eerste onder gelijken, deze senior onder de opleiders. ‘We bundelen in de Academie alles wat we tot nu toe al deden op gebied van opleidingen en voegen nieuwe elementen toe’, is de korte samenvatting. Om zo ook GGZ WNB aantrekkelijk te maken als werkgever, ook voor wie nu bijvoorbeeld de randstad als habitat heeft.

‘Ik spreek altijd van een klavertje vier als ik het over de Academie heb.’ Samen met Marc Daemen lopen we ze een voor een langs, de vier blaadjes van dat bijzondere klavertje. Al jaren kent GGZ WNB bijvoorbeeld de opleiding tot psychiater. Een stap uit nood geboren vanwege het schrijnende tekort aan deze specialisten. Maar ook zijn er postmaster-opleidingen voor psychologen, zeg maar de noodzakelijke vervolgopleidingen voor wie als klinisch psycholoog, psychotherapeut en gezondheidszorgpsycholoog aan de slag wil binnen de ggz. Bijzonder aan dit eerste klaverbladje is het feit dat verpleegkundigen een masteropleiding tot verpleegkundig specialist kunnen doen. Daarmee kunnen ze medicijnen voorschrijven. De psycholoog mag dat niet, deze verpleegkundigen wel. ‘Dat is een uitkomst vanwege het tekort aan psychiaters.’

Onder de GGZ WNB Academie valt ook het wetenschappelijk onderzoek zoals dat door hoogleraar Arno van Dam in gang is gezet. Klaver twee van de vier! ‘Door hem heeft dat een enorme boost gekregen. We halen zo de wetenschap binnen.’ Van Dams onderzoeksveld is de mens, veelal een man, met antisociaal en agressief gedrag. Klinisch psychologen en verpleegkundig specialisten in opleiding onderzoeken onder zijn leiding de casussen die binnen GGZ WNB bekend zijn. Het heeft zelfs al geleid tot promotieonderzoek door een van hen, zegt Daemen trots over deze jongste ontwikkeling.

Kennis is mooi, maar is er vooral om door te geven. Binnen de eigen organisatie, maar zeker ook erbuiten. Ook hier, bij het derde klaverbladje, zorgde corona voor een plus. ‘We kwamen binnen GGZ WNB altijd eens per kwartaal samen. Om referaten te houden over het vak, bijvoorbeeld iemand uit de opleiding die vertelt wat hij of zij heeft geleerd. Af en toe nodigden we ook een spreker van buiten uit.’ Met twintig à dertig deelnemers in De Sprenge hield het bij die bijeenkomsten al snel op. Tot volle tevredenheid overigens. Nu is de stap naar online gezet. Precies zoals bij de leertherapie kunnen geïnteresseerden uit het hele land inloggen. ‘We hebben ook hier nu een veel groter bereik. We hebben al een online-bijeenkomst gehad met maar liefst 130 deelnemers. We blijven dit in de toekomst zeker zo doen op deze manier.’ Die sessies zijn interactief en beslist geen eenrichtingsverkeer, deelnemers kunnen met de sprekers in discussie!

‘Een nog groter, landelijk publiek wordt bereikt door demonstratiesessies van onze therapieën op het digitale leerplatform Psyflix. En natuurlijk zijn we present op diverse congressen, ook buiten Nederland.’ Daarnaast organiseert de GGZ WNB Academie halfjaarlijks een symposium. In eerste instantie was dit bedoeld voor de eigen opleidelingen en het opleidingsteam, maar inmiddels worden deze bijeenkomsten ook door andere collega’s goed bezocht. Daarbij worden moeilijke thema’s niet geschuwd, zoals onlangs de preventie van seksueel grensoverschrijdend gedrag in de ggz.

En dan ten slotte het vierde klaverblad van de Academie: innovatie. ‘Middels praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek ontwikkelen we nieuwe behandelingen en dragen we bij aan verbetering van de zorgkwaliteit.’ Een voorbeeld hiervan is de inzet van moderne technologie zoals Virtual Reality bij traumatherapie.

Een bijzonder vermelding verdienen de ‘Niet meer door het lint’ groepsbehandelingen voor cliënten met agressieproblematiek en de inzet van ervaringsdeskundigen bij de doorontwikkeling hiervan in ‘Mannen Tegen Agressie’ zelfhulpgroepen. ‘Een mooie combi van innoverende dynamiek en klassieke groepsdynamische principes’, durft Marc Daemen er rustig over zeggen. Een van zijn opleidelingen concludeerde uit haar onderzoek naar de NMDL-groepen dat het belangrijk is om oog te hebben voor de groepsdynamiek bij het toepassen van geprotocolleerde behandelmethoden in groepsverband.

Als primus aan hem de taak om alle elementen van de Academie bij elkaar te brengen. Met als extra, een belangrijke stip op de horizon, het binnenhalen van het predicaat topGGZ, een waardering voor een instelling die zich bijzonder verdienstelijk maakt in een bepaald vakgebied. GGZ WNB wil zich als topinstelling profileren voor cliënten met antisociaal en agressief gedrag, precies het specialisme van hoogleraar Arno van Dam. De voorbereidingen om die nieuwe status binnen te halen zijn intern in gang gezet. In 2024 hoopt men tijdens een officiële visitatie door specialisten te vernemen of GGZ WNB top genoeg is! 

Podcast
Beluister hier een podcast met Marc Daemen waarin hij met Piet Verhagen en Arnout ter Haar in gesprek is over de opleiding en de NVGP. Ook werkte Marc als auteur mee aan het Leerboek groepspsychotherapie. Voor meer informatie over de podcast en het boek: https://www.boompsychologie.nl/groepen