Interview met opleider Marc Daemen over groepstherapie

In dit artikel bespreekt Marc Daemen, klinisch psycholoog en opleider bij GGZ WNB, zijn passie voor groepstherapie, de impact van de COVID-19-pandemie hierop, en vertelt hij meer over de GGZ WNB Academy die hij leidt. Een interview:

Marc Daemen komt uit Antwerpen, maar studeerde psychologie in Gent. ‘Ik kreeg van een leraar een boekje over psychologie.’ Dat boeide hem zo dat hij andere opties overboord zette. Een opleiding waarmee in Vlaanderen in die tijd, jaren tachtig, ‘geen droog brood viel te verdienen’, bekent Daemen eerlijk. Omdat hij niks voelde voor de dienstplicht die op hem wachtte besloot hij tot vervangende burgerdienst en kon zo meteen ook de nodige werkervaring opdoen. Zijn stek: de psychiatrische afdeling van het Stuivenberg, een algemeen ziekenhuis in Antwerpen. Op de gesloten afdeling voor mannen. Waar de jonge psycholoog al snel leerde dat pillen en praten best samengaan. Waar hij kennismaakte met groepstherapie en hoe mensen elkaar op die manier konden helpen. ‘Daar heb ik veel van opgestoken.’

Na die boeiende en leerzame periode had Vlaanderen hem nog niks te bieden anders dan onbetaalde werkervaringsplekken. Daar voelde Daemen niks voor. Een tip om zich eens in Nederland te oriënteren bij psychotherapeutisch centrum De Viersprong in Halsteren greep hij met beide handen aan. Assistent-psychotherapeut was hij er. Betaald. Hij leerde ook hier veel, zeker van Piet Jongerius, de bevlogen aanjager van de groepstherapie. Na dat jaar liet Nederland hem niet meer los. ‘Meer carrièrekansen, minder hiërarchisch’ vat hij samen. Eindhoven volgde. Erna Tilburg, het algemeen psychiatrisch ziekenhuis Jan Wier. Hij ging er weg toen dat fuseerde met het Riagg. Alles wat hij voor z’n gevoel met cliënten in groepstherapie had opgebouwd op een verblijfsafdeling verviel. De aanpak van de Riagg kreeg de boventoon in de nieuwe organisatie: ambulant werken. Uiteindelijk ging hij voor het Riagg in West-Brabant werken om weer met een fusie te maken te krijgen: psychiatrisch ziekenhuis Vrederust, Riagg en RIBW (regionale instelling beschermd wonen) werden samen GGZ WNB. Hij kreeg een nieuwe uitdaging in het regionaal diagnostisch centrum, zeg maar de voordeur van de nieuwe instelling GGZ WNB. Een goede intake, een juiste diagnose, een gepaste behandeling. Veel werk en vaak aanleiding voor de nodige discussie tussen vakgenoten. Om het goed te doen.

‘Nu zeggen zorgverzekeraars dat dit te duur is en te veel tijd kost en wordt de voordeur stelselmatig uitgekleed.’ Huisartsen doen een snelle screening en verwijzen door. Maar zij zijn niet gespecialiseerd in psychiatrische diagnostiek. Dat leidt tot foute plaatsingen. ‘Daarom zijn we nu bezig te reorganiseren.’ GGZ WNB start in West-Brabant binnenkort zeven centra om bij cliënten beter de juiste diagnose te kunnen stellen en de gepaste behandeling aan te bieden. Bij voorkeur komen die centra in hetzelfde gebouw als dat van de huisarts. Vrij vertaald: in medische centra in de regio. De uitrol begint in januari en zal heel 2022 en een deel van 2023 duren. Een noodzakelijk stap, zegt Daemen. ‘De GGZ heeft zich vastgereden. Zorgverzekeraars zeggen minder en minder terwijl de vraag vanuit de maatschappij om behandeling groter en groter wordt.’ Zo doorgaan biedt geen uitweg. ‘Daarom zetten we een stap naar voren met deze centra, we komen dichter bij de mensen en kunnen samenwerken met andere zorgaanbieders.’

In die nieuwe aanpak gaat de groepstherapie een belangrijke rol spelen. ‘Het werkt even goed als individueel, dat heeft onderzoek inmiddels ruim bewezen. Ik heb zelden mensen geweten die achteraf zeiden dat het niet heeft gewerkt. Wel die aanboden er reclame voor te maken.’ Werken met groepen biedt als voordeel dat veel meer mensen aan bod kunnen komen voor therapie. Een belangrijke plus met het oog op de lange wachtlijsten!

Groepstherapie
Groepstherapie is de rode draad in het werk van Marc Daemen, vanaf het allereerste moment in dat Antwerpse ziekenhuis op die afdeling met lastige, vaak agressieve mannen. Maar misschien is de kiem zelfs al eerder gelegd, denkt hij. ‘Als jongetje van negen zat ik al op scouting.’ Hij deed dat jaren achtereen, was zelfs scoutingleider. ‘Daarom: het moest altijd iets met een groep zijn’, zegt hij er lachend over. Na zijn eerste kennismaking in Antwerpen met het werken met groepen leerde hij vervolgens van Piet Jongerius op de Viersprong dat je als therapeut de groep het werk moet laten doen, vertelt hij. ‘Als je moe uit zo’n sessie komt heb je het niet goed gedaan’, kreeg Daemen van deze vakman te horen.

Inmiddels leert hij als opleider met zijn ruime ervaring anderen het vak van groepstherapeut. In de opleiding worden af en toe video-opnames ingezet om het werk te evalueren. ‘Je ziet soms dat iemand die in opleiding is de aandacht te veel naar zich zelf toehaalt. Je moet als therapeut als een soort van quizmaster zijn, je zet jezelf wat meer in de coulissen.’ Om af en toe eventjes te schitteren op het goede moment, als de groep dat nodig heeft. Toch kent elke therapeut dat moment: bij aanvang kijkt iedereen naar hem of haar. Zo van: die weet het. ‘Na de introductie zeg ik: nu is het aan jullie en ik laat mijn blik over de groep dwalen. Als ze geen anker hebben gaan ze praten.’ Een ervaring die Daemen niet alleen heeft met cliënten maar ook met collega’s in opleiding. Want bij dat traject hoort groepstherapie om zelf te ervaren hoe dat werkt. Om zo als therapeut beter werk te kunnen leveren, als professional en als mens te groeien. ‘We zijn allemaal mensen, we hebben allemaal blinde vlekken.’

Door  corona is Daemen nieuwe wegen in de groepstherapie gaan verkennen. Via online sessies. Gedwongen aanvankelijk, want vanwege zijn astma en leeftijd (59) was hij erg voorzichtig om mensen fysiek te ontmoeten in corona-tijd. Maar inmiddels heeft hij de smaak te pakken. Want online werkt en geeft goede reacties van deelnemers en ook van de collega’s uit het vak. GGZ WNB ging met bestaande therapiegroepen in 2020 online door. Er was scepsis, maar die verdween alras. Maar met het versoepelen bleek dat deelnemers en therapeuten elkaar toch liever in het echt zagen. Voor Daemen voelde dat niet goed, zijn gezondheid wilde hij niet wagen. Dat knelde en daarom haakte hij af om vervolgens een volgende stap te zetten in online. Een nieuwe therapiegroep beginnen met mensen die elkaar nog nooit hebben gezien is een uitdaging. Er is wel meteen ook een bijkomend voordeel: het bereik is veel groter.

Voor de leertherapiegroep voor professionals die hij op die manier begon meldden zich deelnemers uit het hele land. ‘Je kunt veel breder rekruteren, er doen mensen mee vanuit Groningen tot in de Achterhoek. Ik heb er inmiddels ook al op de wachtlijst staan.’ In een verslag over zijn ervaringen typeert hij de online bijeenkomsten zo: ‘Het is een koude winteravond in januari en we zitten allemaal thuis achter onze laptop voor een eerste sessie online groepsleertherapie: ieder in de eigen veilige bubbel en toch wonderlijk met elkaar verbonden via het internet.’ In online therapie ziet Daemen ook een goede manier om de uitdaging aan te gaan die de zorgverzekeraars bij de sector hebben gelegd. Ze hebben als visie meer online en meer groepstherapie. ‘Online groepstherapie is een combinatie van beiden.’

Het klavertje vier van de GGZ WNB Academie
Veel van wat Marc Daemen tot nu toe binnen de GGZ deed komt voor zijn gevoel samen in de GGZ WNB Academie. Hij is de primus inter pares, de eerste onder gelijken, deze senior onder de opleiders. ‘We bundelen in de Academie alles wat we tot nu toe al deden op gebied van opleidingen en voegen nieuwe elementen toe’, is de korte samenvatting. Om zo ook GGZ WNB aantrekkelijk te maken als werkgever, ook voor wie nu bijvoorbeeld de Randstad als habitat heeft.

‘Ik spreek altijd van een klavertje vier als ik het over de Academie heb.’ Samen met Marc Daemen lopen we ze een voor een langs, de vier blaadjes van dat bijzondere klavertje. Al jaren kent GGZ WNB bijvoorbeeld de opleiding tot psychiater. Een stap uit nood geboren vanwege het schrijnende tekort aan deze specialisten. Maar ook zijn er postmaster-opleidingen voor psychologen, zeg maar de noodzakelijke vervolgopleidingen voor wie als klinisch psycholoog, psychotherapeut en gezondheidszorgpsycholoog aan de slag wil bij de GGZ WNB. Bijzonder aan dit eerste klaverbladje is het feit dat verpleegkundigen een masteropleiding tot verpleegkundig specialist kunnen doen. Daarmee kunnen ze medicijnen voorschrijven. De psycholoog mag dat niet, deze verpleegkundigen wel. ‘Dat is een uitkomst vanwege het tekort aan psychiaters.’

Onder de GGZ WNB Academie valt ook het wetenschappelijk onderzoek zoals dat door kersverse hoogleraar Arno van Dam in gang is gezet. Klaver twee van de vier! ‘Door hem heeft dat een enorme boost gekregen. We halen zo de wetenschap binnen.’ Van Dams onderzoeksveld is de mens, veelal een man, met antisociaal en agressief gedrag. Klinisch psychologen in opleiding onderzoeken onder zijn leiding de casussen die binnen GGZ WNB bekend zijn. Het heeft zelfs al geleid tot promotieonderzoek door een van hen, zegt Daemen trots over deze jongste ontwikkeling. Kennis is mooi, maar is er vooral om door te geven. Binnen de eigen organisatie, maar zeker ook erbuiten. Ook hier, bij het derde klaverbladje, zorgt corona voor een plus. ‘We kwamen binnen GGZ WNB altijd eens per kwartaal samen. Om referaten te houden over het vak, bijvoorbeeld iemand uit de opleiding die vertelt wat hij of zij heeft geleerd. Af en toe nodigden we ook een spreker van buiten uit.’

Met twintig à dertig deelnemers in De Sprenge hield het bij die bijeenkomsten al snel op. Tot volle tevredenheid overigens. Nu is de stap naar online gezet. Precies zoals bij de leertherapie kunnen geïnteresseerden uit het hele land inloggen. ‘We hebben ook hier nu een veel groter bereik, we hebben al een online-bijeenkomst gehad met maar liefst 130 deelnemers, we blijven dit in de toekomst zeker zo doen op deze manier.’ Die sessies zijn interactief en beslist geen eenrichtingsverkeer, deelnemers kunnen met de sprekers in discussie! Het kwam al een paar keer voorbij in het voorgaande: online. Groepstherapie, de referaten. Denk niet dat zoiets simpelweg te regelen is. Zoom is taboe vanwege de gebrekkige privacy. Deze applicatie is niet waterdicht. Daarom is GGZ WNB na een intensieve zoektocht in zee gegaan met Therapieland, een Nederlands techbedrijf dat wel de juiste tool wist te ontwikkelen. ‘Innoverende dynamiek’, durft Marc Daemen er rustig over zeggen. Uit de nood geboren, dit vierde element van de GGZ WNB Academie, maar daarom zeker toegevoegde waarde. ‘Mijn verwachting is dat online groepsleertherapie een vaste plek zal krijgen in ons opleidingsaanbod als een van de vele innovaties die de coronapandemie heeft opgeleverd.’

Als primus aan hem de taak om alle elementen van de Academie bij elkaar te brengen. Met als extra, een belangrijke stip op de horizon, het binnenhalen van het predicaat topGGz, een waardering voor een instelling die zich bijzonder verdienstelijk maakt in een bepaald vakgebied. GGZ WNB wil zich als topinstelling profileren voor cliënten met antisociaal en agressief gedrag, precies het specialisme van hoogleraar Arno van Dam. De voorbereidingen om die nieuwe status binnen te halen zijn intern in gang gezet. Kort voor Kerstmis een eerste bijeenkomst met direct betrokken uit eigen huis, in 2022 worden vervolgstappen gezet om uiteindelijk in 2023 een officiële visitatie te krijgen van specialisten die beoordelen of GGZ WNB top genoeg is!

Podcast
Beluister hier een podcast met Marc Daemen waarin hij met Piet Verhagen en Arnout ter Haar in gesprek is over de opleiding en de NVGP. Ook werkte Marc  als auteur mee aan het Leerboek groepspsychotherapie. Voor meer informatie over de podcast en het boek: https://www.boompsychologie.nl/groepen